Page 134 - ATA YAYINCILIK 5. Sınıf Ben Korkmam Türkçe Soru Bankası

SES, KÖK, EK BİLGİSİ

KÖK, EK BİLGİSİ

KÖK YAPIM EKLERİ

Dilin anlamlı en küçük parçasına kök denir. Te- Eklendiği sözcüğün anlamını değiştiren, yeni
mel olarak iki tip kök vardır. Varlıkları ve kav- kavramlar oluşturan eklere denir. Kök hâlindeki bir
ramları karşılayan köklere isim kök; bir hare- • boya-cı → boyacı sözcüğün fiil olduğunu
keti, işi veya oluşu karşılayan köklere fiil kök • gün-lük → günlük göstermek için sözcü-
denir. ☞ Bir sözcük birden fazla yapım ekini aynı ğün sonuna kısa çizgi
• defter, sakin, kabak → İsim kök anda alabilir. (-) konur. Bu kısa çizgi
-mak, -mek eki olarak
• gel-, otur-, duy- → Fiil kök • saat-ci-lik → saatçilik okunur.
• yaz-ı-sız → yazısız
EK ☞ Yapım eki, eklendiği sözcüğe kökle anlam
Kendi başına bir anlamı olmayan, eklendiği ilişkisi olan yeni ve farklı bir anlam kazan- boya isim
sözcüğe yeni anlamlar katan veya sözcüğün dırır. uç- fiil (uçmak)
cümlede görev almasını sağlayan harf ya da • kapı-cı → Binalarda bekçilik, temizlik,
harf gruplarına ek denir. Ekler yapım eki ve çe- alışveriş gibi işlerle görevli kimse. boya- fiil (boyamak)
kim eki olmak üzere iki gruba ayrılır. Şimdilik • kapı-sız → Kapısı olmayan. otur- fiil (oturmak)
sadece yapım eklerini öğreneceğiz. • kapı-lı → Kapısı olan.
-lı -lık -sız • kapı-cı-lık → Kapıcının yaptığı iş.
söz-lü söz-lük söz-süz ☞ Dilimizde çok kullanılan bazı yapım ekleri

su-lu su-luk su-suz ve eklendikleri sözcüklere kattıkları anlam-
lar şunlardır:
şeker-li şeker-lik şeker-siz
-cı/-ci/-cu/-cü
Dil canlı bir varlıktır.
• Bir nesneyi, bir işi veya bir sanatı kendi- Doğar, gelişir ve ölür.
sine meslek olarak seçenleri gösterir:
Türkçede de pek çok
sütçü, demirci, gazeteci... eski sözcük ve ek

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisi • Eklendiği söze sahiplik anlamı katar: kullanımdan düşmüş,
“-lık” eki almamıştır? davacı, mirasçı, yatırımcı... yeni ek ve sözcük-
• Bir görüşü, bir inanışı, bir düşünceyi be- ler ortaya çıkmıştır.
A) Yolumuz ağaçlık bir alandan geçiyordu. nimseme bildiren sözcükler türetir: Örneğin uçak yeni bir
B) Duvarda küçük bir delik açılmıştı. milliyetçi, halkçı, yatırımcı... sözcüktür. Son altmış
C) Geçmişte bolluk içinde yaşamıştık. • Bir işi görev olarak almış kimseyi göste- yıldır kullanılmaktadır.
D) Yeni bir gözlük almak istiyorum kendi- ren sözcükler türetir: Bazı sözcüklerin ise
me. biletçi, postacı, kapıcı... kökü artık kullanıl-
mamaktadır. Örneğin
-lı/-li/-lu/-lü üvey kelimesinin kökü
• Sahip olma, üzerinde bulundurma, o olan ög eski Türkçede
“A” seçeneğinde ağaç-lık, “C” seçeneğin- özelliği taşıma, ilgili olma, yetkili olma
de bol-luk, “D” seçeneğinde göz-lük söz- anlamı katar: anne anlamına gelir
cükleri -lık eki ile türetilmiştir. “B” seçene- çocuklu, meraklı, tatlı... fakat günümüzde kul-
ğinde del-ik sözcüğündeki yapım eki -lık • Sayı adlarına geldiğinde gruplanma, bir lanımdan düşmüştür.
değil -ık tır. arada olma anlamları katar:
Cevap: B ikili, yüzlü, onarlı...

133