Page 30 - ATA YAYINCILIK 6. Sınıf Ben Korkmam Sosyal BilgilerSoru Bankası

KÜLTÜR VE MİRAS

DESTAN VE YAZITLARDA TÜRKLER

Türklerin ana vatanı Orta Asya’dır. Orta Asya karasal iklimin görüldüğü geniş bozkırlardan oluşmaktadır. Coğrafi şart-
lar gereği hayvancılıkla uğraşan ve göçebe (konar göçer) bir hayat yaşayan Türkler doğaya karşı verdikleri mücadele ile
askerî, siyasi ve sosyal yetenekler kazanmışlardır.
At, kilim, çadır ve demir “atlı göçebe kültürü” olarak isimlendirilen bozkır kültüründe önemli bir yere sahiptir.
Orta Asya Türkleriyle ilgili bazı özellikler şunlardır:
✦ Gök Tanrı inancı vardır. Ölülerini yuğ denilen bir törenle gömmüşlerdir.
✦ Toplum; aile, sülale, boy, millet ve devlet şeklinde sıralanan birimlerden oluşmuştur.
✦ Devletin başındaki hükümdar; han, kağan veya hakan olarak adlandırılmış, hükümdarın eşine de hatun denilmiştir.
✦ Hükümdarlığın Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. (Kut inancı)
✦ Devlet ve halk yazılı olmayan kurallara göre yönetilmiş, bu kurallara töre adı verilmiştir.

✦ Boy beylerinin katılımıyla kağanın başkanlığında yapılan toplantıya toy (kurultay) adı verilmiştir.

İLK TÜRK DEVLETLERİ
Asya Hun Devleti (MÖ 220 - MS 216)
✦ Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarı Teo-
man, başkenti Ötüken’dir. Teoman’ın oğlu Mete Han, Orta
Asya hâkimiyetinden sonra Çin üzerine akınlarda bulunmuş-
tur. Türk akınını durdurmak isteyen Çinliler “Çin Seddi”ni
inşa etmişlerdir. Mete Han, orduyu on, yüz, bin gibi bölümle-
re ayırmış ve kurduğu bu onluk sistem ile orduyu düzen ve
disiplin altına almıştır. “Onlu sistem” birçok devlet tarafından
kullanılmış ve günümüze kadar gelmiştir. Oğuz Kağan Des-
tanı’nda geçen Oğuz Kağan, Mete Han’a benzerlik gösterdi-
ği için destanın bu dönemden esinlendiği düşünülmektedir.
✦ Bu dönemde Türkler koyun, keçi derisinden ve yününden
giysiler yapmışlardır. Demiri işleyerek savaş aletleri, tabak-
lar, kemerler, tokalar ve maşrapalar yapmışlardır.

Kök Türk Devleti (552 - 630)
✦ Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra Türk-
leri yeniden bir bayrak altında toplamışlardır.
✦ Ergenekon Destanı, Kök Türklerin yeni bir devlet kurmasını anlatmaktadır.
✦ Türk tarihi ve edebiyatıyla ilgili ilk yazılı belgeler olan Orhun Kitabeleri (Kök Türk Yazıtları) Kök Türklere aittir. Bu kita-
beler 38 harften oluşan Kök Türk alfabesi ile yazılmıştır.
✦ Kök Türkler mezarlarının başına “balbal” adı verilen heykeller dikmişlerdir.

Uygur Devleti (745 - 840)

✦ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
✦ Mani dinini kabul etmişlerdir. Mani dini hayvan eti yemeyi yasaklamıştır. Bu nedenle Uygurlar tarımla uğraşmışlar ve
yerleşik hayata geçmişlerdir. Mani dini savaşmayı yasakladığı için Uygurlar savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir.

✦ Alfabe, kâğıt ve matbaayı kullanan Uygurlar edebiyat, sanat ve medeniyet alanında önemli eserler vermişlerdir.
✦ Göç Destanı, Uygurlara ait olup Uygurların göçünü anlatır.

29